Afte u ustima su specifična komplikacija, zbog koje se pacijenti često obraćaju stomatologu, ali afte nemaju veze sa zubima. Zbog afti se pacijenti obraćaju stomatolozima, lekarima opšte prakse i kožnim lekarima, a najviše iskustva sa aftama imaju upravo stomatolozi. U ordinaciji Cvejanović afte se uspešno tertiraju, najčešće laserom, međutim interesantno je da savremena medicina još nema odgovor na pitanje – zašto nastaju afte?
Afte se najčešće definišu kao rane u ustima, čirevi ili prekid u koži ili sluzokoži, sa gubitkom, tj. nekrozom površinskog i epitelnog tkiva. Javljaju se pojedinačno ili u malim grupama, kod pojedinaca koji su inače zdravi. Afte su benigdne, odnosno ne mogu se zakomplikovati i prerasti u veći problem. Nisu zarazne i ne mogu se preneti čak ni direktnim kontaktom, tj. poljupcem.
Medcina je puna paradoksa, pa tako možemo uspešno pronaći uzroke retkih bolesti analizom DNK, ali i dalje ne znamo zašto nastaju afte u ustima! Na mnogim sajtovima pročitaćete da afte nastaju zbog loše ishrane ili stresa, ali ova objašnjenja su nedovoljna, posebno jer su afte čak i češće u višim socioekonomskim slojevima, gde je nivo stresa obično niži a kvalitet ishrane bolji.
Afte su rane u ustima, koje nastaju kao imuni odgovor organizma na nešto što doživljava kao pretnju, ali ne zna se šta. T-ćelije, jedan od osnovnih tipova belih krvnih zrnaca, proizvode imunu reakciju koja se manifestuje kao afte u ustima i pretpostavlja se da afte mogu biti izazvane velikim brojem različitih faktora, koji nisu isti kod svih pojedinaca, a čak se mogu razlikovati i od jednog do drugog izbijanja kod iste osobe. Kao mogući okidači za ovaj tip reakcije sumnjiče se lokalne povrede, hormoni, alergije, dehidracija, uticaji određenih namirnica, zatim aditivi u hrani, i konačno stres i slaba ishrana, dva uzroka koje smo već pomenuli, ali koji svakako nisu univerzalni okidači.
Pojava afti izrazito je učestala u nekim porodicama, što nam govori da i genetika igra veoma bitnu ulogu. Procenjunje se da svaka peta osoba u nekom trenutku pati od pojave afti, a one se najčešće pojavljuju u detinjstvu i adolescenciji, zatim traju nekoliko godina i polako se povlače. Veoma su retke osobe koje afte muče više od 10 godina, međutim njihovo povlačenje može biti veoma sporo, tako da pacijenti često imaju utisak da ih afte nikada neće napustiti, iako su već u dobu kada su se afte sasvim proredile.
Korisno je ispitati da li su afte manifestacija alergije, posebno alergija na hranu, i uraditi potrebne testove. Pacijent može živeti sa alergijom, nesvestan da je ima, ukoliko su afte jedina manifistacija. Još jedan od uzroka afti može biti deficijencija vitamina, međutim to je samo jedan od brojnih uzročnika, a ne čest uzročnik, kao što se tvrdi u nekim izvorima.
Afte se pojavljuju brzo, traju kratko i potpuno nestaju pre sledećeg pojavljivanja. Svaka pojedinačna afta traje između 7 i 10 dana, a većina osoba koje su sklone aftama doživljava 3-6 talasa tokom jedne godine. Kod većine pacijenata afte izlaze istovremeno, tokom jednog ili dva dana, dok u težim slućajevima izlaze nekoliko dana, što produžava trajanje svake epizode. Afte se pojavljuju na vlažnim tkivima unutar usta, dakle svuda sem na desnima, sa donje strane jezika i na čvrstom delu nepca. Afte na nekoj od tri pomenute lokacije nisu nezabeležene, ali su veoam, veoma retke ili je reč o drugim pojavama koje pacijenti pogrešno identifikuju kao afte.
Za afte je karakteristično da mogu biti veoma bolne, čak do te mere da je pacijentu veoma neprijatno kada jede i događa se da pacijent gubi na telesnoj težini dok traje napad jer veoma malo jede. Afte su najbolnije čim izbiju, tokom prvih 48 sati, i kako koja afta prolazi, tako bol koji je prati jenjava. Najbolnije su afte sa gornje strane jezika, ne zadnjem delu nepca, kao i u grlu, jer one čine žvakanje i gutanje posebno bolnim. Tokom napada afti pacijenti treba da izbegavaju začinjenu i kiselu hranu, kako bi bol prilikom žvakanja i gutanja bio manji.
Lokacija na kojoj će se pojaviti afte nema veze sa njihovim uzrokom, kao ni brzinom nestanka. Lokacija je uglavnom nasumična, mada se kod iste osoba lokacija često ponavlja. Afte su najproblematičnije na desnima i na gornjoj strani jezika, jer ih pacijent više oseća i jer smetaju prilikom govora i jela. Afte na desnima pritom stvaraju problem i prilikom pranja zuba. Afte na desnima su i glavni razlog zašto pacijenti odlaze kod zubara zbog afti, iako, kao što smo pomenulu, afte nisu stomatološki problem. Afte na obrazu pacijenti često i ne primećuju, a ponekad i pojedinačne afte na donjoj ili bočnoj strani jezika.
Afte kod dece su jedan od čestih razloga zbog koga roditelji dovode decu kod zubara. Tretman laserom kod dece često nije potreban, jer je moguće da će afte same od sebe nestati i da se više neće vraćati. Iako roditelji često misle da afte kod dece imaju veze sa stavljanjem prljavih ruku usta, tu ne postoji veza, jer uzrok afti nije spoljne prirode. To uverenje roditelja proizilazi iz činjenice da se afte najčešće javljaju kod male dece, do pete godine, što je i vreme kada još uvek stavljaju prljave ruke u usta. Afte kod dece imaju istu kliničku sliku i trajanje kao kod odraslih, odnosno nestaju posle jedne do dve nedelje.
Fistule na desnima su male izbočine koje se formiraju blizu korena inficiranog zuba. Za razliku od klasičnih fistula koje na telu obično nastaju kao rezultat povrede, one ne formiraju potpuni prolaz/otvor između dva tkiva ili organa. Fistula u ustima je lokacija drenaže gnoja koji nastaje zbog infekcije unutar zuba.
Fistule su najčešće kod hroničnih infekcija, odnosno ne formiraju kod svih zapaljenja kanala, već u manje od 10% slučajeva. Često organizam uspešno suzbije infekciju ili gnoj nađe drugi put da izađe iz zuba. Takođe, brzo i efikasno lečenje infekcije kanala može sprečiti formiranje fistule. To lečenje podrazumeva endodontski zahvat, odnosno uklanjanje inficiranog živca. U nekim slučajevima, ako se infekcija ne leči, može doći do širenja infekcije na kost i okolna tkiva, što može izazvati ozbiljnije komplikacije. Fistule same po sebi obično ne izazivaju bol. U svakom slučaju, fistule i afte su samo pojavno slične, ali se radi o dve potpuno drugačije pojave, pri čemu su afte daleko benigdnije.
Lasere male snage u ordinaciji koristimo već 20 godina, i vremenom se pokazalo da osim za lečenje upale desni i otklanjanje nekih komplikacija sa implantima i mekim tkivima, laser može biti i veoma uspešno sredstvo za ubrzano zaceljivanje afti. U poređenju sa drugim metodama, samo laser može istovremeno i u značajnoj meri da smanji bol i ubrza zaceljivanje. Afte tretirane laserom odmah prestaju da budu bolne, dok se proces zaceljivanja radikalno skraćuje, i afte nestaju dva do tri dana nakon tretmana. Tretiranje afti laserom takođe sprečava njihovu sekundarnu inflamaciju, za šta u ustima uvek postoji opasnost.
Pacijenti često dobijaju afte nakon dugotrajnijih stomatoloških intervencija ili usled gubitka prirodnog imuniteta, i takve afte tretiraju se laserom, što je uključeno u cenu bilo kog tretmana i računa se kao manja komplikacija čije se otklanjanje ne naplaćuje. U ređim slučajevima pacijenti dokaze isključivo zbog afti, i tada cena i trajanje tretmana zavisi od konkretne situacije, mada u principu uvek težimo da ugovorimo neku od potrebnih stomatoloških intervencija, a da afte otklonimo gratis uz tu intervenciju, kako pacijent ne bi zauzeo termin u ordinaciji isključivo zbog afti.
Osim upotrebe lasera, afte je moguće tretirati i spoljnim preparatima kojima se postiže isti efekat, odnosno umanjuje se bol, sprečava zapaljenje i ubrzava zaceljivanje. Većina preparata koje pominjemo ne kombinuje se sa laserom, ali vredi ih pomenuti jer u javnosti se često preporučuju supstance koje nemaju nikakav efekat na afte i zato je važno navesti onih nekoliko koje imaju:
Za ublažavanje bola koriste se sredstva koja prekrivaju i izoluju aftu, kao što je orabase, a zatim anelgetici, anestetici, i anti-inflamatorni preparati, najčešće u vidu tečnosti za ispiranje usta i sprejeva, a ređe u obliku paste, kao što su benzidamin, diklofenak i lidokain.
Za smirivanje upale koriste se kortikosteroidi, u većini slučajeva oni blaži, kao što je hidrokortizon, a za teže slučajeve i kortikosteroidi srednje snage, kao što su deksametazon ili betametazon.
Za brže zaceljivanje i prevenciju sekundarnih infekcija koriste se topikalni antiseptici, kao što su doksicilin, tetracilin, minocilin i drugi.
Afte nije moguće tretirati sistemskim medikamentima, odnosno lekovima koji se unose oralno, već se površinski tretiraju same afte, kako bi se ublažio bol i ubrzao proces zaceljivanja. Dokazano je da ne pomažu ni biljne terapije (često se smatra da pomažu Aloe vera i mirta), kao ni terapije zasnovane na preparatima koji sadrže metale, obično kalijum ili cink. Ukratko, ne postoji lek za afte u ustima, već postoje medikamenti koji ublažavaju simptome i postoje načini da se uzimanjem suplemenata smanji šansa za ponovnu pojavu afti.
U određenim slučajevima postoje načini da se brzo suzbije napad afti, kao što su pojave afti vezane za menstrualni ciklus ili uzimanje lekova za odvikavanje od pušenja. U prvom slučaju pomaže progesteron ili promena preparata za kontrolu plodnosti, a u drugom promena tehnike za odvikavanje od pušenja (ponovno uzimanje cigareta ne pomaže). U slučaju nutrivinih deficijencija, dodatak vitamina, posebno B12, može biti od velike pomoći. Lečenje afti je po mnogo čemu sistemski proces, uz promenu životnih navika, budući da ne postoji konkretan lek za afte.
Oralna higijena je veoma važna prilikom pojave afti, budući da je moguća infekcija afti zbog prisustva bakterija u ustima, tako da je osim temeljnog pranja zuba poželjno koristiti i tečnost za ispiranje usta.
